Doanh nghiệp nhà nước, hiệu quả làm thước đo, tư nhân được cởi trói

Dự Thảo Luật Đẩy Mạnh Hiệu Quả Doanh Nghiệp Nhà Nước

Ngày 13/5/2025, tại kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV, các đại biểu thảo luận sôi nổi về dự thảo Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp, nhấn mạnh doanh nghiệp nhà nước (DNNN) phải lấy hiệu quả làm thước đo, đồng thời tạo điều kiện cho khu vực tư nhân phát triển. Dự thảo luật cắt giảm 7/24 thủ tục hành chính (30%) và phân cấp 50% thủ tục từ Thủ tướng Chính phủ cho cơ quan đại diện chủ sở hữu, nhằm tăng tính linh hoạt.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cho biết, dự thảo quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, hội đồng thành viên, và chủ tịch công ty tại DNNN sở hữu 100% vốn điều lệ. Luật cũng mở rộng quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp có tỷ lệ vốn dưới 50%, đảm bảo “ở đâu có vốn nhà nước, ở đó có quản lý phù hợp”. Về giám sát, dự thảo giới hạn thẩm quyền thanh tra cho Chính phủ và Thủ tướng, loại bỏ quyền thanh tra của các bộ, cơ quan ngang bộ, tuân theo luật thanh tra hiện hành.

Đại biểu Trần Anh Tuấn (TP.HCM) đánh giá dự thảo cởi mở hơn trong bổ sung vốn điều lệ, nhưng vẫn giới hạn trong 5 lĩnh vực, gây khó cho DNNN muốn mở rộng đầu tư, như xây dựng bất động sản thương mại từ vốn huy động. Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) nhấn mạnh, vốn nhà nước là tài sản của nhân dân, không thuộc tổ chức hay cá nhân nào. Nhà nước đầu tư không đồng nghĩa với toàn quyền điều hành, mà phải dựa trên hợp đồng và cơ chế pháp lý rõ ràng, tránh lạm quyền.

Đại biểu Nguyễn Văn Thân (Thái Bình) đề xuất phân vai rõ ràng: DNNN tập trung vào lĩnh vực tư nhân không muốn làm, như y tế công, giáo dục cơ bản, hạ tầng lớn, trong khi tư nhân được tạo điều kiện cạnh tranh công bằng, không bị cản trở bởi rào cản hành chính. Đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Hậu Giang) lưu ý, chi phí lương, thưởng cho người lao động nên tính trước thuế, phản ánh đúng quan hệ lao động, thay vì trích từ lợi nhuận sau thuế.

Phân Tích Tác Động Của Dự Thảo Luật Với Doanh Nghiệp

Dự thảo luật đánh dấu bước tiến trong cải cách quản lý DNNN, với 30% thủ tục hành chính được cắt giảm, so với Luật 69/2014 chỉ giảm 10% thủ tục. Việc phân cấp 50% thủ tục từ Thủ tướng cho cơ quan đại diện chủ sở hữu giúp DNNN linh hoạt hơn trong bổ sung vốn điều lệ, đáp ứng nhu cầu đầu tư hạ tầng, năng lượng, và công nghệ. Tuy nhiên, giới hạn 5 lĩnh vực, như đại biểu Tuấn chỉ ra, có thể kìm hãm DNNN trong các ngành thương mại hoặc bất động sản, nơi tư nhân đang chiếm ưu thế.

Quan điểm của đại biểu Hòa về vốn nhà nước là tài sản nhân dân nhấn mạnh trách nhiệm giải trình. Hiện nay, 67 DNNN sở hữu 100% vốn điều lệ quản lý 4,1 triệu tỷ đồng tài sản, nhưng hiệu quả sử dụng vốn chỉ đạt 5,8% ROE (lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu), thấp hơn mức 8-10% của doanh nghiệp tư nhân. Việc phân định quyền điều hành và trách nhiệm pháp lý giúp giảm xung đột lợi ích, nhưng cần cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh thất thoát, như vụ việc tại SCIC năm 2023, gây thiệt hại 2.000 tỷ đồng.

Tư duy phân vai rõ ràng, như đại biểu Thân đề xuất, phù hợp với xu hướng kinh tế thị trường. Năm 2024, khu vực tư nhân đóng góp 43% GDP, so với 27% từ DNNN, cho thấy vai trò ngày càng lớn của tư nhân. Tuy nhiên, DNNN vẫn được ưu đãi về vốn, đất đai, gây cạnh tranh không công bằng. Nghị quyết 8/1949, được ông Thân nhắc lại, từng khuyến khích tư nhân kinh doanh, đóng góp 60% ngân sách thời kỳ đó, là bài học để cân bằng vai trò hai khu vực.

Việc tính lương, thưởng trước thuế, như đại biểu Lam đề xuất, có thể tăng chi phí DNNN 5-7%, nhưng đảm bảo công bằng cho người lao động, phù hợp với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát, chi phí này có thể làm giảm lợi nhuận, ảnh hưởng đến cổ đông tại DNNN niêm yết, như Petrolimex (PLX) hay Vinacomin.

Dự Báo Thị Trường Và Khuyến Nghị Nhà Đầu Tư

Tại Tài chính 247, chúng tôi dự báo cải cách DNNN sẽ thúc đẩy thị trường chứng khoán (TTCK) tăng 8-10% trong 2025, với cổ phiếu PLX, PVN, và VCG (Vinaconex) tăng 7-9%, nhờ hiệu quả quản lý vốn cải thiện. Bất động sản hạ tầng, như kho bãi và cảng, sẽ tăng giá thuê 5-7% vào 2026, do DNNN đầu tư mạnh vào cao tốc và quốc lộ. Tuy nhiên, cổ phiếu DNNN nhỏ, như Vinashin, có thể giảm 5% nếu không minh bạch tài chính.

Nhà đầu tư cá nhân nên phân bổ 20-30% danh mục vào cổ phiếu DNNN lớn (PLX, VCG), ưu tiên quỹ ETF hạ tầng (như VFMVN30) với lợi suất 6-8%/năm. Doanh nghiệp tư nhân cần tận dụng chính sách cởi mở, hợp tác với DNNN trong dự án PPP (hợp tác công tư), như cao tốc Bắc – Nam, dự kiến hoàn thành 2026. DNNN nên đầu tư công nghệ số, giảm chi phí vận hành 10-15%, và tập trung vào y tế, giáo dục, năng lượng, nơi tư nhân ít tham gia.

Chính phủ cần đẩy nhanh quy định giám sát vốn, như Nghị quyết 1068, trước quý III/2025, để tăng niềm tin nhà đầu tư. Nhà đầu tư cần theo dõi cổ phần hóa DNNN, dự kiến 10 doanh nghiệp lên sàn HOSE 2025, vì giá cổ phiếu có thể tăng 10-12%. Rủi ro nằm ở chậm trễ cải cách, có thể làm giảm hiệu quả DNNN, ảnh hưởng TTCK.