Mã vạch điện tử: Chìa khóa tăng cường quản lý chất lượng

Dự thảo luật yêu cầu mã vạch điện tử cho hàng hóa

Ngày 6/5/2025, Phó Thủ tướng Lê Thành Long trình bày Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa trước Quốc hội, nhấn mạnh vai trò của ghi nhãn điện tử bằng mã số, mã vạch (barcode). Quy định này bổ sung cho phương pháp ghi nhãn vật lý truyền thống, cho phép doanh nghiệp truyền tải thông tin bắt buộc như nguồn gốc, chất lượng sản phẩm qua công nghệ số.

Mã vạch, bao gồm mã một chiều, mã hai chiều (QR code, Data Matrix) và chip RFID (nhận dạng qua tần số vô tuyến), giúp kết nối, thu thập và chia sẻ dữ liệu xuyên suốt chuỗi cung ứng.

Theo Chính phủ, mã vạch điện tử hỗ trợ doanh nghiệp quản lý sản xuất, kho bãi, vận chuyển và triệu hồi sản phẩm khi xảy ra sự cố. Người tiêu dùng có thể quét mã để tra cứu thông tin, đảm bảo minh bạch và an toàn. Công nghệ này cũng tích hợp với dữ liệu hải quan, cơ quan thuế, giúp kiểm soát luồng hàng xuất nhập khẩu và thúc đẩy thương mại điện tử toàn cầu. Nhiều quốc gia, như Mỹ và Nhật Bản, đã áp dụng mã vạch trong quản lý chất lượng, tạo tiền đề cho Việt Nam hội nhập quốc tế.

Dự thảo nhấn mạnh cần chính sách hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ mã vạch, bao gồm phát triển nền tảng số dùng chung để giảm chi phí đầu tư. Việc chuẩn hóa quy trình truy xuất nguồn gốc cũng được xem là yếu tố then chốt, giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu thị trường trong và ngoài nước. Chính phủ cho rằng quy định này không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Phân tích: Tác động của mã vạch điện tử đến doanh nghiệp

Quy định về mã vạch điện tử trong Dự thảo Luật đánh dấu bước tiến trong quản lý chất lượng sản phẩm tại Việt Nam. So với năm 2010, khi mã vạch chỉ được áp dụng tự nguyện bởi 30% doanh nghiệp xuất khẩu, quy định bắt buộc lần này sẽ thúc đẩy chuyển đổi số trên diện rộng.

Mã vạch giúp doanh nghiệp theo dõi sản phẩm từ khâu sản xuất đến tay người tiêu dùng, giảm thiểu rủi ro hàng giả và hỗ trợ triệu hồi nhanh khi có sự cố. Ví dụ, trong ngành thực phẩm, mã QR code cho phép truy xuất từ nông trại đến siêu thị, tăng niềm tin của khách hàng.

Lợi ích của mã vạch điện tử vượt ra ngoài nội địa. Việc tích hợp với dữ liệu hải quan và thuế giúp doanh nghiệp xuất khẩu đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, như quy định truy xuất nguồn gốc của EU (Regulation (EC) No 178/2002). Điều này đặc biệt quan trọng khi kim ngạch xuất khẩu Việt Nam đạt 190 tỷ USD trong quý I/2025, theo Tổng cục Hải quan.

Mã vạch cũng hỗ trợ thương mại điện tử, khi các nền tảng như Amazon yêu cầu mã số sản phẩm (UPC) để quản lý hàng hóa. Doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong ngành dệt may và thủy sản, sẽ hưởng lợi khi tiếp cận thị trường toàn cầu.

Tuy nhiên, áp dụng mã vạch điện tử đặt ra thách thức về chi phí và công nghệ. Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), chiếm 97% tổng số doanh nghiệp Việt Nam, có thể gặp khó khăn trong việc đầu tư vào máy quét, phần mềm quản lý và đào tạo nhân sự. Chi phí triển khai hệ thống mã vạch ước tính 200-500 triệu đồng cho mỗi doanh nghiệp vừa, theo Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM. Thiếu nền tảng số dùng chung cũng làm tăng gánh nặng tài chính, đặc biệt với các doanh nghiệp ở vùng sâu, vùng xa.

Chính sách hỗ trợ của Chính phủ, như phát triển nền tảng số chung, là giải pháp tiềm năng. Nếu triển khai hiệu quả, nền tảng này có thể giảm 30-40% chi phí đầu tư ban đầu, giúp SME tiếp cận công nghệ dễ dàng hơn. Tuy nhiên, việc chuẩn hóa dữ liệu mã vạch đòi hỏi sự phối hợp giữa các bộ, ngành và doanh nghiệp, tránh tình trạng chồng chéo hoặc thiếu đồng bộ. Ngoài ra, nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về cách sử dụng mã vạch cũng cần được chú trọng, đảm bảo công nghệ này phát huy tối đa hiệu quả.

Dự báo: Tương lai thị trường và khuyến nghị cho doanh nghiệp

Tại Tài chính 247, chúng tôi dự báo việc áp dụng mã vạch điện tử sẽ thúc đẩy thị trường thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng 18% trong năm 2025, đạt 25 tỷ USD, nhờ cải thiện minh bạch và hiệu quả chuỗi cung ứng. Cổ phiếu của các doanh nghiệp công nghệ, như FPT (mã: FPT) và VNG, có tiềm năng tăng 7-9%, do nhu cầu phần mềm quản lý mã vạch tăng. Ngành bất động sản công nghiệp cũng sẽ hưởng lợi, khi các doanh nghiệp xây dựng kho bãi thông minh, đẩy giá thuê đất tại Đồng Nai, Bình Dương tăng 5-6%.

Tuy nhiên, SME có thể đối mặt với áp lực chi phí, làm giảm lợi nhuận ngắn hạn. Nhà đầu tư nên ưu tiên cổ phiếu của các doanh nghiệp lớn có hệ thống mã vạch sẵn có, như Vinamilk (mã: VNM) hoặc Thế Giới Di Động (mã: MWG), với khả năng tăng trưởng ổn định. Các quỹ ETF ngành công nghệ, như VFMVN Diamond, cũng là lựa chọn an toàn. Đối với bất động sản, đất gần cảng biển hoặc khu công nghiệp tích hợp công nghệ cao là cơ hội, nhưng cần kiểm tra pháp lý kỹ lưỡng.

Doanh nghiệp cần đầu tư vào hệ thống mã vạch tích hợp QR code và RFID, ưu tiên các giải pháp chi phí thấp từ nhà cung cấp trong nước. Hợp tác với các nền tảng thương mại điện tử, như Shopee hoặc Lazada, giúp tối ưu hóa dữ liệu sản phẩm và tiếp cận khách hàng. SME nên tham gia các chương trình hỗ trợ chuyển đổi số của Chính phủ, như Chương trình Chuyển đổi số quốc gia, để nhận ưu đãi về công nghệ và tài chính. Đào tạo nhân sự về quản lý mã vạch cũng là yếu tố then chốt, đảm bảo vận hành hiệu quả.

Chính phủ cần đẩy nhanh xây dựng nền tảng số dùng chung, dự kiến triển khai trong năm 2026, và ban hành hướng dẫn chi tiết về chuẩn hóa mã vạch. Các hiệp hội, như Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, nên tổ chức hội thảo để chia sẻ kinh nghiệm áp dụng mã vạch, đặc biệt cho doanh nghiệp vùng sâu. Tăng cường truyền thông về lợi ích của mã vạch cho người tiêu dùng cũng giúp nâng cao hiệu quả công nghệ này.