Thúc đẩy đầu tư mạo hiểm: Động lực cho đổi mới sáng tạo

Dự thảo luật mới hỗ trợ quỹ đầu tư mạo hiểm

Ngày 6/5/2025, Chính phủ trình Quốc hội Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhấn mạnh vai trò của quỹ đầu tư mạo hiểm (venture capital) trong việc thúc đẩy khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo. Lần đầu tiên, dự thảo đề xuất thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia, nhằm cung cấp nguồn vốn cho các doanh nghiệp khởi nghiệp (startup) và khu vực kinh tế tư nhân.

So với Luật Khoa học và công nghệ 2013, dự thảo mới mở rộng phạm vi, chấp nhận rủi ro trong đầu tư mạo hiểm để tạo đột phá trong nghiên cứu và ứng dụng công nghệ.

Đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân nhấn mạnh cần thận trọng khi thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia, vì rủi ro cao đòi hỏi đội ngũ quản lý chuyên nghiệp. Ông đề xuất ưu tiên phát triển các quỹ đầu tư mạo hiểm tư nhân, vốn có kinh nghiệm quản lý và khả năng hỗ trợ startup về chiến lược, kênh phân phối và giảm thiểu rủi ro.

Các quỹ này không chỉ cung cấp vốn mà còn chia sẻ kiến thức, giúp startup thử nghiệm và phát triển nhanh chóng.

Ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), cho biết Việt Nam thu hút hơn 500 triệu USD mỗi năm từ các thương vụ đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp sáng tạo. Tuy nhiên, thiếu cơ chế chính sách rõ ràng khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó trong việc tiếp cận vốn.

Bà Lê Hoàng Uyên Vy, Giám đốc Điều hành Do Ventures, đề xuất hợp tác với các hiệp hội đầu tư mạo hiểm khu vực để thu hút vốn tư nhân châu Á. Ông Phạm Anh Cường, Giám đốc Quỹ BestB, nhấn mạnh cần “xã hội hóa nguồn vốn” từ cộng đồng và xây dựng hành lang pháp lý để hỗ trợ các quỹ đầu tư mạo hiểm trong và ngoài nước.

Quỹ đầu tư mạo hiểm đóng vai trò quan trọng với startup, cung cấp vốn cho các dự án đổi mới sáng tạo có rủi ro cao nhưng tiềm năng đột phá. Nguồn vốn này giúp doanh nghiệp tập trung phát triển sản phẩm, xây dựng chiến lược và cạnh tranh trên thị trường. Tuy nhiên, do thời gian thu hồi vốn kéo dài, đôi khi hàng chục năm, các nhà đầu tư mạo hiểm đối mặt với áp lực lớn, đòi hỏi chính sách ưu đãi mạnh mẽ hơn.

Phân tích: Vai trò và thách thức của đầu tư mạo hiểm

Sự xuất hiện của quỹ đầu tư mạo hiểm trong Dự thảo Luật đánh dấu bước ngoặt trong chiến lược phát triển đổi mới sáng tạo của Việt Nam. So với năm 2013, khi Luật Khoa học và công nghệ chưa đề cập đến đầu tư mạo hiểm, dự thảo mới phản ánh xu hướng toàn cầu, nơi các quỹ đầu tư mạo hiểm đóng vai trò then chốt trong hệ sinh thái khởi nghiệp.

Theo NIC, Việt Nam thu hút 500 triệu USD mỗi năm từ đầu tư mạo hiểm, nhưng con số này thấp hơn nhiều so với Singapore (4,2 tỷ USD) hay Indonesia (1,1 tỷ USD) trong năm 2024, do thiếu cơ chế pháp lý và môi trường đầu tư chưa đủ hấp dẫn.

Đầu tư mạo hiểm mang lại lợi ích lớn cho startup. Ngoài vốn, các quỹ như Do Ventures hay BestB cung cấp kinh nghiệm quản lý, giúp doanh nghiệp xây dựng mô hình kinh doanh bền vững. Ví dụ, các startup công nghệ như Axie Infinity hay Tiki đã thành công nhờ nguồn vốn mạo hiểm, tạo ra sản phẩm đột phá và nâng cao vị thế Việt Nam trên bản đồ khởi nghiệp toàn cầu.

Tuy nhiên, tính rủi ro cao của các dự án đổi mới sáng tạo là thách thức lớn. Ông Đỗ Tiến Thịnh nhấn mạnh rằng nhiều dự án có thể thất bại hoàn toàn hoặc không mang lại lợi nhuận như kỳ vọng, khiến nhà đầu tư ngần ngại.

Ý kiến của đại biểu Trần Hoàng Ngân về việc ưu tiên quỹ tư nhân thay vì quỹ quốc gia phản ánh thực tế rằng các quỹ tư nhân, như Sequoia Capital hay 500 Startups, thường có đội ngũ chuyên nghiệp và kinh nghiệm quốc tế. Tuy nhiên, các quỹ này thường tập trung vào startup giai đoạn sau (Series A, B), bỏ qua các dự án giai đoạn đầu (seed stage) có rủi ro cao hơn.

Việc thành lập quỹ quốc gia có thể lấp khoảng trống này, nhưng cần cơ chế minh bạch và đội ngũ quản lý đủ năng lực để tránh lãng phí nguồn lực.

Thiếu cơ chế ưu đãi cũng là rào cản. Hiện nay, các quỹ đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam chưa được hưởng ưu đãi thuế hoặc hỗ trợ pháp lý rõ ràng, khiến nhiều nhà đầu tư nước ngoài chọn Singapore hoặc Hồng Kông làm điểm đến. Ngoài ra, câu chuyện thành công trong đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam còn hạn chế, làm giảm niềm tin của nhà đầu tư quốc tế. Theo ông Thịnh, cần nhiều hơn các “unicorn” (startup giá trị trên 1 tỷ USD) để tạo hiệu ứng lan tỏa.

Dự báo: Tương lai thị trường đầu tư mạo hiểm và khuyến nghị

Tại Tài chính 247, chúng tôi dự báo thị trường đầu tư mạo hiểm Việt Nam sẽ tăng trưởng 20% mỗi năm đến 2030, đạt 1,2 tỷ USD vào năm 2027, nhờ các chính sách từ Dự thảo Luật và sự tham gia của quỹ tư nhân châu Á. Các ngành công nghệ tài chính (fintech), trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ xanh sẽ thu hút vốn mạnh nhất.

Cổ phiếu của các doanh nghiệp công nghệ, như FPT (mã: FPT) và VNG, có thể tăng 8-10% trong năm 2025, nhờ đầu tư vào đổi mới sáng tạo và hợp tác với startup.

Thị trường bất động sản công nghiệp cũng sẽ hưởng lợi gián tiếp, khi các startup công nghệ tìm kiếm không gian cho trung tâm nghiên cứu. Giá thuê đất tại các khu công nghiệp ở TP.HCM, Bình Dương dự kiến tăng 5-7% trong năm 2025.

Tuy nhiên, các quỹ đầu tư mạo hiểm nhỏ có thể gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các quỹ quốc tế, do hạn chế về vốn và kinh nghiệm. Nhà đầu tư nên cân nhắc các quỹ ETF công nghệ hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp lớn có liên kết với startup.

Doanh nghiệp khởi nghiệp cần xây dựng kế hoạch kinh doanh rõ ràng, tập trung vào sản phẩm có tính đột phá và hợp tác với các quỹ đầu tư mạo hiểm uy tín để tiếp cận vốn và kinh nghiệm. Tham gia các chương trình tăng tốc khởi nghiệp, như Surge của Sequoia, cũng giúp startup kết nối với nhà đầu tư quốc tế.

Các quỹ đầu tư mạo hiểm trong nước nên phối hợp với hiệp hội khu vực, như Hiệp hội Đầu tư mạo hiểm Đông Nam Á, để thu hút vốn từ Singapore và Nhật Bản.

Chính phủ cần ban hành nghị định hướng dẫn cụ thể về ưu đãi thuế và cơ chế quản lý quỹ đầu tư mạo hiểm, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Các hiệp hội, như Hiệp hội Doanh nghiệp phần mềm Việt Nam (VINASA), nên tổ chức sự kiện kết nối startup và nhà đầu tư, tạo cơ hội quảng bá các câu chuyện thành công.

Việc xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp, với sự tham gia của trường đại học và viện nghiên cứu, cũng cần được ưu tiên để hỗ trợ startup giai đoạn đầu.