Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Việt Nam: Bứt phá từ chính sách đột phá

Việt Nam có cơ hội vàng để tái định hình đổi mới sáng tạo

Tại Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển (R&D) Việt Nam 2025 diễn ra chiều 30/7, phiên thảo luận chuyên đề “Chính sách – Cải cách để tạo tác động thực chất” đã quy tụ các chuyên gia hàng đầu trong và ngoài nước. Họ cùng phân tích những yếu tố cần thiết để xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo (ĐMST) bền vững, giúp Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên công nghệ. 

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng, để thành công, Việt Nam cần chuyển từ tư duy coi ĐMST là phong trào sang một hệ thống vận hành với sứ mệnh rõ ràng, chính sách đột phá và nền tảng tin cậy.

Ông Trương Gia Bình, Chủ tịch Tập đoàn FPT, chia sẻ về những thành tựu công nghệ ấn tượng của Việt Nam. Ông cho biết, từ ngày 1/7, FPT đã đồng hành cùng một số địa phương triển khai chính quyền số hai cấp, một bước tiến vượt bậc nhờ công nghệ. 

Đặc biệt, Việt Nam đã xây dựng cơ sở dữ liệu căn cước công dân trong vòng 7 tháng, thuộc nhóm nhanh nhất thế giới. Đây không chỉ là thành tựu kỹ thuật, mà là kết tinh của khát vọng dân tộc, ông Bình khẳng định. Tuy nhiên, để ĐMST thực sự thấm sâu vào đời sống kinh tế, cần vượt qua tư duy phong trào, xây dựng hệ sinh thái với các yếu tố cốt lõi như sự tin cậy, kết nối đa chiều, khả năng thích nghi và tính bao trùm.

Ông Hamilton Mann, Phó chủ tịch Tập đoàn Thales, nhấn mạnh rằng một hệ sinh thái R&D hiệu quả phải giúp các bên dễ dàng tiếp cận nguồn lực và giảm rào cản giao dịch. 

GS.TSKH Hồ Tú Bảo, Giám đốc Phòng thí nhiệm Khoa học dữ liệu (VIASM), chỉ ra rằng khoa học công nghệ Việt Nam hiện còn mang tính hàn lâm, chưa gắn kết chặt chẽ với sản xuất và phát triển kinh tế. 

Cần chính sách đột phá để thu hút nhân tài và thúc đẩy R&D

Các chuyên gia tại diễn đàn đồng thuận rằng chính sách đóng vai trò khởi đầu để xây dựng hệ sinh thái ĐMST bền vững. GS.TS Lim Weng Marc, Hiệu trưởng Trường Kinh doanh Sunway (Malaysia), chia sẻ bài học từ khung chính sách “Malaysia 10-10 STIE”, một mô hình liên kết 10 lĩnh vực công nghệ chủ đạo với 10 ngành kinh tế trọng điểm. 

Điểm nổi bật của chính sách này là không chỉ dừng ở việc liệt kê mà còn chỉ rõ cách áp dụng công nghệ vào kinh tế, học hỏi các thực tiễn tốt nhất toàn cầu và quy hoạch các vùng trọng điểm để thu hút đầu tư. Mô hình này cho thấy vai trò của chính sách trong việc định hướng và tạo động lực cho ĐMST.

GS.TS Vũ Minh Khương, Trường Chính sách công Lý Quang Diệu (Singapore), đưa ra 5 bài học từ kinh nghiệm Singapore. Thứ nhất, thu hút nhân tài bằng cách biến quốc gia thành “ngôi nhà” cho họ. Thứ hai, xây dựng các cụm ngành công nghệ cao như bán dẫn, y sinh để tạo hiệu ứng cộng hưởng. Thứ ba, gắn kết với các tập đoàn đa quốc gia để định vị trong chuỗi giá trị toàn cầu. 

Thứ tư, nhà nước cần tạo môi trường pháp lý minh bạch, đặc biệt về bảo hộ sở hữu trí tuệ. Thứ năm, coi R&D là nỗ lực dài hạn, đòi hỏi tầm nhìn và kỷ luật cao. Những bài học này có giá trị tham khảo lớn cho Việt Nam, khi đất nước đang nỗ lực hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu.

Về mặt tài chính, ông Trương Gia Bình đề xuất cơ chế linh hoạt, trong đó nhà nước và doanh nghiệp cùng chi trả mức lương cạnh tranh quốc tế để thu hút nhân tài. Ông nhấn mạnh rằng, ngoài đãi ngộ, người tài cần không gian phát triển và một lý tưởng lớn lao để cống hiến. 

Trong khi đó, GS. Marc gợi ý mô hình thưởng cho sự thành công, như chuyển các khoản vay hỗ trợ thành tài trợ không hoàn lại cho các doanh nghiệp hoặc cá nhân đạt kết quả tốt. Cách tiếp cận này có thể khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư mạnh hơn vào R&D, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Những phân tích này cho thấy rằng, để ĐMST trở thành động lực phát triển kinh tế, Việt Nam cần xây dựng chính sách không chỉ mang tính định hướng mà còn tạo động lực tài chính và môi trường thuận lợi. Việc giảm rào cản giao dịch, tăng cường minh bạch và kết nối đa chiều sẽ giúp hệ sinh thái ĐMST hoạt động hiệu quả, từ đó tạo ra giá trị thực cho nền kinh tế.

Đổi mới sáng tạo: Chìa khóa nâng tầm công nghệ Việt Nam

Nhìn từ bối cảnh hiện tại, Việt Nam đang có cơ hội vàng để bứt phá nhờ ĐMST. Tài Chính 247 nhận định rằng, trong 5-10 năm tới, thị trường công nghệ Việt Nam sẽ chứng kiến sự bùng nổ, đặc biệt trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn (big data) và chuyển đổi số. 

Các doanh nghiệp công nghệ, từ quy mô lớn như FPT đến các startup, sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ĐMST vào thực tiễn kinh doanh. Tuy nhiên, để đạt được điều này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và viện nghiên cứu. Chính sách thưởng thành công, bảo hộ sở hữu trí tuệ và đầu tư vào cụm ngành công nghệ cao sẽ là chìa khóa để Việt Nam định vị trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Hơn nữa, việc thu hút nhân tài sẽ là yếu tố quyết định. Với cơ chế tài chính linh hoạt và môi trường làm việc đạt chuẩn quốc tế, Việt Nam có thể trở thành điểm đến lý tưởng cho các chuyên gia công nghệ, từ đó thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp mũi nhọn. Những nỗ lực này không chỉ giúp tăng trưởng kinh tế mà còn nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ công nghệ thế giới.