Cải cách thể chế: Chìa khóa giúp doanh nghiệp vượt sóng gió

Cải cách thể chế: Động lực cho doanh nghiệp trong cơn bão kinh tế

Kinh tế toàn cầu đang đối mặt với nhiều thách thức từ căng thẳng địa chính trị, chiến tranh thương mại, và bảo hộ gia tăng. Tại Việt Nam, dù quý I/2025 ghi nhận tăng trưởng kinh tế đạt 6,93% và 72.900 doanh nghiệp đăng ký thành lập mới hoặc quay lại hoạt động, tăng 18,6% so với cùng kỳ, cộng đồng doanh nghiệp vẫn đối mặt với nhiều khó khăn.

Theo ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), chỉ 32% doanh nghiệp dự kiến mở rộng sản xuất trong hai năm tới, phản ánh tâm lý thận trọng trước bất ổn thị trường. Do đó, cần cải cách thể chế để doanh nghiệp có động lực vượt qua trong cơn bão kinh tế.

Cải cách thể chế kinh tế và cải thiện môi trường kinh doanh được xem là chìa khóa then chốt để hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua sóng gió. Với 98% doanh nghiệp Việt Nam là siêu nhỏ, nhỏ và vừa (SMEs), các rào cản như chi phí tuân thủ pháp lý, đứt gãy chuỗi cung ứng, và biến động thị trường xuất khẩu đang kìm hãm tiềm năng phát triển.

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội, nhấn mạnh cải cách thể chế không chỉ là cắt giảm thủ tục hành chính mà còn phải giảm chi phí tuân thủ, nâng cao chất lượng quy định pháp luật, và tạo đột phá trong môi trường đầu tư.

Ví dụ, Vina T&T Group, một doanh nghiệp xuất khẩu trái cây, đối mặt với nguy cơ mất 40% đơn hàng sang Mỹ khi nước này dự kiến áp thuế đối ứng 46%. Tuy nhiên, khi Mỹ hoãn thuế 90 ngày, doanh thu xuất khẩu nhanh chóng phục hồi, đạt 96 triệu USD trong năm 2024, chiếm 58% tổng doanh thu. Điều này cho thấy sự linh hoạt của doanh nghiệp về vấn đề cải cách thể chế và vai trò quan trọng của chính sách nhà nước trong việc tạo cơ hội vượt khó.

Phân tích tác động: SMEs đối mặt rủi ro, cần đột phá thể chế

Dữ liệu từ VCCI cho thấy SMEs, chiếm 98% tổng số doanh nghiệp Việt Nam, đang chịu áp lực lớn từ bất ổn toàn cầu. Kim ngạch xuất khẩu rau quả quý I/2025 đạt 1,1 tỷ USD, giảm 10% so với cùng kỳ, trong đó thị trường Mỹ đóng góp 110 triệu USD nhưng nhập siêu 50 triệu USD.

Sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ, nơi chiếm 40% xuất khẩu trái cây của Vina T&T, làm tăng rủi ro khi thuế quan biến động. So với năm 2023, khi xuất khẩu rau quả đạt 1,5 tỷ USD trong quý I, sự sụt giảm năm 2025 phản ánh tác động của bảo hộ thương mại và đứt gãy chuỗi cung ứng.

Cải cách thể chế có thể giảm 20-30% chi phí tuân thủ pháp lý cho SMEs, theo ông Phan Đức Hiếu. Hiện nay, chi phí tuân thủ thủ tục hành chính chiếm 5-7% doanh thu của SMEs, cao hơn mức 3% tại các nước phát triển.

Việc thành lập cơ quan chuyên môn giám sát cải cách thể chế, với thẩm quyền bác bỏ chính sách không đạt chất lượng, được đề xuất để đảm bảo quy định pháp luật thống nhất và hiệu quả. So với năm 2020, khi chỉ 20% SMEs tiếp cận được hỗ trợ chính sách, năm 2024 đã tăng lên 35%, nhưng vẫn cần đột phá để đạt mục tiêu 1,5 triệu doanh nghiệp vào năm 2030.

Sự linh hoạt của doanh nghiệp, như Vina T&T tận dụng 90 ngày hoãn thuế để đẩy mạnh xuất khẩu, cho thấy tiềm năng thích ứng. Ngành rau quả cũng có lợi thế cạnh tranh với các sản phẩm như xoài, bưởi, và chanh dây tại Mỹ, ngay cả khi chịu thuế cao, nhờ chất lượng vượt trội so với đối thủ khu vực. Tuy nhiên, chỉ 40% doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam hiện có kế hoạch xoay trục sang thị trường mới như EU và Trung Quốc, do thiếu thông tin và nguồn lực.

Thách thức lớn nhất là sự thiếu đồng bộ trong chính sách. Ví dụ, các quy định về xuất xứ hàng hóa trong EVFTA (Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam-EU) vẫn gây khó khăn cho 60% SMEs, do không đáp ứng tiêu chuẩn nguồn gốc nguyên liệu. Một cơ quan cải cách thể chế độc lập có thể giải quyết vấn đề này, đảm bảo chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phù hợp với bối cảnh toàn cầu hóa.

Dự báo thị trường: Cổ phiếu xuất khẩu biến động, SMEs cần xoay trục

Tại Tài chính 247, chúng tôi dự báo thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ dao động trong biên độ 1.200-1.300 điểm trong quý II/2025, chịu ảnh hưởng từ bất ổn thương mại toàn cầu.

Cổ phiếu ngành xuất khẩu, như TCM (dệt may) và PAN (nông sản), có thể giảm 5-7% nếu Mỹ áp thuế 46%, trong khi cổ phiếu ngành nội địa, như VNM (sữa) và SAB (bia), có tiềm năng tăng 8% nhờ nhu cầu tiêu dùng nội địa tăng 10%. Nhà đầu tư nên mua VNM khi giá điều chỉnh 5% từ đỉnh tháng 5/2025, kỳ vọng lợi suất 12%/năm.

Doanh nghiệp SMEs cần xoay trục sang thị trường EU và Trung Quốc, có thể tăng 15% kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường này vào năm 2026. Rủi ro lớn nhất là nếu thuế quan Mỹ được áp dụng, xuất khẩu rau quả sang Mỹ có thể giảm 20%, kéo VN-Index xuống 1.180 điểm. Ngược lại, nếu cải cách thể chế thành công, giảm 20% chi phí tuân thủ, VN-Index có thể chạm 1.350 điểm vào quý III/2025, nhờ sự phục hồi của SMEs.

Bất động sản khu công nghiệp cũng chịu tác động, với giá thuê đất có thể tăng 5% nếu SMEs mở rộng sản xuất. Cổ phiếu như KBC có tiềm năng tăng 8% trong quý II/2025. Nhà đầu tư nên mua KBC khi giá điều chỉnh 7%, kỳ vọng lợi suất 10%/năm. Doanh nghiệp cần tận dụng chính sách hỗ trợ từ nhà nước và đầu tư vào công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh.