Doanh nghiệp được khuyến khích đầu tư đổi mới sáng tạo

Dự thảo Luật mới thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp

Ngày 6/5/2025, tại Kỳ họp thứ chín của Quốc hội, Phó Thủ tướng Lê Thành Long đã trình bày Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, đánh dấu bước ngoặt khi lần đầu tiên đổi mới sáng tạo được đặt ngang hàng với khoa học công nghệ. Dự thảo nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp trong việc đưa kết quả nghiên cứu khoa học ra thị trường, tạo sản phẩm và dịch vụ có giá trị gia tăng. Theo Phó Thủ tướng, đổi mới sáng tạo là quá trình cải tiến sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh hoặc quy trình quản lý dựa trên công nghệ, nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, xã hội và chất lượng cuộc sống.

Dự thảo dành riêng Chương IV để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Các chính sách nổi bật bao gồm: cho phép doanh nghiệp trích lập nhiều hơn vào Quỹ Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; hỗ trợ chi phí đầu tư được khấu trừ thuế, kể cả cho các dự án khởi nghiệp sáng tạo. Ngoài ra, Dự thảo đề xuất sửa đổi 7 luật liên quan, gồm Luật Công nghệ cao, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Thuế thu nhập cá nhân, Luật Đất đai, Luật Nhập cảnh, Luật Báo chí và Luật Sở hữu trí tuệ, để đảm bảo tính đồng bộ và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp.

Ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, nhấn mạnh doanh nghiệp là động lực chính thúc đẩy đổi mới sáng tạo, cung cấp nguồn lực tài chính và nhân lực cho nghiên cứu và phát triển (R&D). Dự thảo cũng chấp nhận rủi ro trong hoạt động nghiên cứu, nhưng cần phân biệt rõ với lỗi chủ quan hoặc vi phạm đạo đức nghiên cứu, đồng thời bổ sung khung tỷ lệ phân chia lợi nhuận từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước.

Phân tích: Ý nghĩa của chính sách đổi mới sáng tạo đối với doanh nghiệp

Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo phản ánh sự chuyển hướng chiến lược của Việt Nam, từ việc tập trung nghiên cứu học thuật sang ứng dụng thực tiễn trong kinh doanh. So với Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013, Dự thảo mới mở rộng phạm vi, không chỉ thúc đẩy nghiên cứu mà còn khuyến khích doanh nghiệp đổi mới mô hình kinh doanh và quy trình quản lý. Việc cho phép trích lập nhiều hơn vào Quỹ Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo giúp doanh nghiệp có nguồn vốn nội bộ để đầu tư vào R&D, giảm phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.

Theo ông Lê Quang Huy, doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, từ việc tài trợ nghiên cứu đến thương mại hóa sản phẩm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, trong giai đoạn 2011-2019, Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp Việt Nam chỉ đạt 18.000 tỷ đồng, thấp hơn nhiều so với các nước phát triển như Hàn Quốc (2,1% GDP) hay Nhật Bản (3,2% GDP). Nguyên nhân là do thủ tục hành chính phức tạp và nhận thức của doanh nghiệp về đầu tư R&D còn hạn chế. Dự thảo mới giải quyết vấn đề này bằng cách đơn giản hóa thủ tục và khuyến khích chi phí khấu trừ thuế, đặc biệt cho các startup sáng tạo.

Chính sách chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu cũng là điểm nhấn. Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp e ngại đầu tư vào R&D do lo ngại thất bại, quy định này tạo môi trường an toàn hơn, khuyến khích thử nghiệm công nghệ mới. Tuy nhiên, việc phân biệt rủi ro nghiên cứu với lỗi chủ quan cần được quy định rõ để tránh lạm dụng. Ngoài ra, đề xuất sửa đổi 7 luật liên quan cho thấy nỗ lực đồng bộ hóa hệ thống pháp luật, giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận ưu đãi về thuế, đất đai và sở hữu trí tuệ.

Việc thúc đẩy các tổ chức hỗ trợ đổi mới sáng tạo, như quỹ đầu tư mạo hiểm và doanh nghiệp khởi nghiệp, cũng là điểm sáng. Theo thống kê, số doanh nghiệp khoa học công nghệ tại Việt Nam tăng từ 300 vào năm 2015 lên hơn 800 vào năm 2024, nhưng chủ yếu tập trung ở TP.HCM và Hà Nội. Dự thảo Luật sẽ tạo điều kiện để các địa phương khác phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, qua đó thu hút vốn đầu tư tư nhân và quốc tế.

Dự báo: Tác động đến thị trường và khuyến nghị cho doanh nghiệp

Tại Tài chính 247, chúng tôi dự báo Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo sẽ thúc đẩy thị trường công nghệ Việt Nam tăng trưởng 12% hằng năm đến 2030, nhờ sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân. Các ngành công nghệ cao, như trí tuệ nhân tạo (AI), vi mạch bán dẫn và công nghệ xanh, sẽ hưởng lợi lớn từ các ưu đãi thuế và quỹ đầu tư mạo hiểm. Cổ phiếu của các doanh nghiệp công nghệ, như FPT (mã: FPT) và VNG, có thể tăng 8-10% trong năm 2025, nhờ chiến lược đầu tư vào R&D và chuyển đổi số.

Thị trường bất động sản công nghiệp cũng sẽ hưởng lợi, khi các doanh nghiệp công nghệ tìm kiếm đất đai để xây dựng trung tâm nghiên cứu. Giá thuê đất tại các khu công nghiệp ở Bình Dương, Đồng Nai dự kiến tăng 6% trong năm 2025. Tuy nhiên, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) có thể gặp khó khăn trong việc đáp ứng tiêu chí tiếp cận ưu đãi, do hạn chế về vốn và nhân lực. Nhà đầu tư nên cân nhắc các quỹ ETF công nghệ hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp lớn có năng lực R&D mạnh.

Doanh nghiệp cần chủ động trích lập Quỹ Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đồng thời hợp tác với các viện nghiên cứu và trường đại học để tiếp cận công nghệ mới. Tham gia các sàn giao dịch công nghệ, như Techmart, cũng giúp doanh nghiệp tìm kiếm đối tác và khách hàng. Các startup nên tận dụng quỹ đầu tư mạo hiểm để huy động vốn, nhưng cần xây dựng mô hình kinh doanh bền vững để tránh rủi ro tài chính.

Chính phủ nên đẩy nhanh việc ban hành nghị định hướng dẫn, đảm bảo tính minh bạch trong phân chia lợi nhuận từ nghiên cứu và cơ chế khấu trừ thuế. Các hiệp hội ngành, như Hiệp hội Doanh nghiệp phần mềm Việt Nam (VINASA), cần hỗ trợ SME tiếp cận chính sách, đặc biệt ở các địa phương ngoài Hà Nội và TP.HCM. Việc xây dựng chương trình đào tạo nhân lực công nghệ cao, như đề xuất trong Dự thảo, cũng cần được triển khai đồng bộ để đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp.