Matcha lên ngôi, chuỗi cung ứng Nhật Bản căng thẳng

Xu hướng toàn cầu của bột trà xanh

Matcha, loại bột trà xanh xay mịn từ lá trà Nhật Bản, đang làm mưa làm gió trên thị trường quốc tế. Từ con phố Rue Sainte-Anne ở Paris, nơi du khách xếp hàng dài để thưởng thức latte và kem matcha, đến các quán cà phê ở Trung Đông và châu Phi, sản phẩm này đã trở thành biểu tượng của phong cách sống lành mạnh.

Khác với trà xanh thông thường, nhiên liệu này  được sản xuất từ lá trà che bóng trước khi thu hoạch, tạo nên hương vị đắng nhẹ và màu sắc xanh đậm. Lá trà sau khi hái được hấp, sấy khô, và nghiền mịn, mang lại sản phẩm giàu chất chống oxy hóa, chứa tới 176 mg caffeine mỗi cốc, vượt trội so với cà phê (100 mg).

Sự phổ biến của thức uống này bùng nổ từ cuối năm 2024, được thúc đẩy bởi mạng xã hội. Với 8,6 triệu bài đăng trên Instagram dưới hashtag #matcha, sản phẩm này được quảng bá như một lựa chọn lành mạnh thay thế cà phê. Các thương hiệu lớn như Starbucks, Nestlé, và Nespresso cũng nhanh chóng ra mắt các sản phẩm liên quan đến matcha, từ latte đến bột pha sẵn.

Sản lượng tăng nhưng vẫn không đủ

Tại Uji, Kyoto, trung tâm sản xuất matcha nổi tiếng của Nhật Bản, ngành công nghiệp trà đang hồi phục mạnh mẽ sau đại dịch. Các cửa hàng tại đây tấp nập du khách mua nhiên liệu này với giá từ 1.000 yên (7 USD) cho vài chục gram đến hơn 10.000 yên cho loại cao cấp.

Theo Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản (MAFF), sản lượng matcha tăng từ 1.471 tấn năm 2010 lên 4.176 tấn năm 2023, tăng khoảng 185%. Năm 2024, giá trị xuất khẩu trà xanh, bao gồm matcha, đạt kỷ lục 36,4 tỉ yên (244 triệu USD), tăng 25% so với năm trước. Hơn nửa sản lượng matcha của Nhật Bản hiện được xuất khẩu.

Thị trường matcha toàn cầu, theo Grand View Research, đạt giá trị 4,3 tỉ USD và dự kiến tăng trưởng 7,9% mỗi năm. Tuy nhiên, nhu cầu tăng vọt đã vượt xa khả năng cung ứng, gây ra tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng.

Áp lực từ chuỗi cung ứng

Nhu cầu toàn cầu tăng cao đã khiến chuỗi cung ứng matcha rơi vào căng thẳng. Từ mùa thu năm 2024, các nhà sản xuất tại Kyoto như Ippodo và Marukyu Koyamaen phải hạn chế số lượng bán ra. Ippodo chỉ cho phép mua một sản phẩm mỗi đơn hàng, trong khi nhiều sản phẩm của Marukyu Koyamaen thường xuyên hết hàng.

Tại châu Âu, Mỹ, và Úc, các quán cà phê cũng cảm nhận rõ áp lực. Ở quán Creamy Daily trên phố Rue Sainte-Anne, Paris, đơn đặt hàng matcha phải được thực hiện trước hai đến ba tháng, với khuyến nghị mua số lượng lớn để tránh gián đoạn.

Nguyên nhân chính là quy trình sản xuất matcha phức tạp. Lá trà tencha, nguyên liệu chính, chỉ được thu hoạch một lần mỗi năm vào mùa xuân (tháng 4-5) từ các cây che bóng. Sau đó, lá được nghiền mịn bằng máy chuyên dụng, một quá trình tốn thời gian và công sức. Nhu cầu tăng đột biến khiến các cơ sở nghiền tencha quá tải, không thể đáp ứng kịp.

Thách thức về nhân lực và sản xuất

Ngành trà Nhật Bản đang đối mặt với bài toán nhân lực và sản lượng. Theo MAFF, số nông dân trồng trà giảm từ 53.000 năm 2000 xuống còn 12.353 năm 2020, do dân số già hóa và thiếu người trẻ kế thừa. Nhiều trang trại trà bị bỏ hoang, làm giảm nguồn cung lá tencha cho matcha.

Chuyển từ sản xuất trà lá thông thường sang matcha là một thách thức lớn. Nông dân phải học cách trồng giống cây phù hợp cho tencha và đầu tư vào thiết bị chế biến đắt đỏ. Nếu cơn sốt matcha chỉ là xu hướng ngắn hạn, họ có thể đối mặt với rủi ro tài chính lớn.

Hiệp hội Trà Nhật Bản cho biết vụ thu hoạch mùa xuân 2025 đang cải thiện tình hình, nhưng nguồn cung matcha vẫn khan hiếm sau mùa đông, khi lá tencha không được thu hoạch. Quy trình nghiền bột mịn cũng làm chậm tốc độ cung ứng, đặc biệt khi nhu cầu tăng đột biến.

Giải pháp từ chính phủ và ngành trà

Để đáp ứng nhu cầu, chính phủ Nhật Bản đang khuyến khích nông dân chuyển sang trồng tencha thay vì các loại trà khác. Các biện pháp hỗ trợ, như trợ cấp hoặc đào tạo, được xem xét để tăng sản lượng lá trà cho matcha.

Hiệp hội Trà Nhật Bản nhận định rằng tình hình sẽ dần ổn định khi các cơ sở nghiền tencha thích nghi với nhu cầu mới. Tuy nhiên, việc mở rộng sản xuất matcha cần thời gian và đầu tư dài hạn, đặc biệt khi ngành trà đang đối mặt với thiếu hụt lao động.

Các nhà sản xuất cũng tìm cách tối ưu hóa quy trình, từ thu hoạch đến chế biến, để đáp ứng thị trường quốc tế. Tuy nhiên, chất lượng cao cấp của matcha, đặc biệt loại dùng cho latte hữu cơ, vẫn là phân khúc chịu áp lực thiếu hụt lớn nhất.

Tác động đến thị trường toàn cầu

Thiếu hụt matcha không chỉ ảnh hưởng đến Nhật Bản mà còn lan sang các thị trường lớn như châu Âu, Mỹ, và Úc. Các quán cà phê và doanh nghiệp F&B phải điều chỉnh chiến lược, từ đặt hàng trước đến tìm nguồn cung thay thế.

Loại nhiên liệu này chất lượng thấp hơn có thể bị ảnh hưởng nếu người tiêu dùng chuyển sang các lựa chọn này để thay thế. Tuy nhiên, việc duy trì chất lượng là yếu tố then chốt để giữ vững danh tiếng của matcha trên thị trường toàn cầu.

Các thương hiệu lớn tiếp tục ra mắt sản phẩm mới, như matcha latte của PerfectTed hay bột matcha của Drink Me Chai, nhưng nguồn cung hạn chế có thể làm chậm tốc độ mở rộng.

Tương lai của ngành matcha

Cơn sốt này là cơ hội lớn cho Nhật Bản, nhưng cũng đặt ra thách thức về bền vững. Ngành trà cần giải quyết bài toán nhân lực, đầu tư vào công nghệ chế biến, và mở rộng diện tích trồng tencha để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng.

Trong bối cảnh thị trường toàn cầu hóa, matcha không chỉ là sản phẩm mà còn là biểu tượng văn hóa Nhật Bản. Việc cân bằng giữa chất lượng, sản lượng, và tính bền vững sẽ quyết định liệu matcha có thể duy trì vị thế dẫn đầu hay không.

Với sản lượng tăng và các giải pháp từ chính phủ, Nhật Bản đang nỗ lực vượt qua khủng hoảng cung ứng. Tuy nhiên, năm 2025 sẽ là thời điểm thử thách để ngành matcha chứng minh khả năng đáp ứng cơn sốt toàn cầu, đảm bảo bột trà xanh này tiếp tục tỏa sáng trên thị trường quốc tế.