Ngân hàng Năng lượng Quốc gia: Giải pháp huy động vốn xanh cho tương lai bền vững

Mô hình ngân hàng chuyên biệt năng lượng xanh xuất hiện

Tại Diễn đàn dầu khí và năng lượng thường niên 2025, các chuyên gia kinh tế đã đưa ra những kiến nghị quan trọng về việc thành lập định chế tài chính chuyên biệt cho lĩnh vực năng lượng tái tạo. PGS.TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả thuộc Bộ Tài chính, đã chính thức đề xuất xem xét thành lập Ngân hàng Năng lượng quốc gia (NEB – National Energy Bank).

Theo ông Long, NEB sẽ hoạt động như một định chế tài chính chuyên biệt, tập trung cấp tín dụng trung và dài hạn từ 15-25 năm cho các dự án năng lượng tái tạo. Phạm vi hoạt động của NEB bao gồm các lĩnh vực then chốt như lưu trữ năng lượng, sản xuất hydrogen xanh và đặc biệt là các dự án điện gió ngoài khơi.

Mô hình hoạt động được đề xuất dựa trên ngũ trục xoắn hợp tác đa bên (Penta-helix), trong đó Chính phủ đóng vai trò khởi động bằng vốn đầu tư công và bảo lãnh rủi ro. Nhà nước sẽ tham gia thông qua Quỹ bảo lãnh rủi ro đầu tư năng lượng, còn Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam (PVN) đảm nhận vai trò bảo lãnh kỹ thuật – công nghệ và hỗ trợ thẩm định dự án.

NEB sẽ huy động vốn thông qua các công cụ tài chính xanh hiện đại, bao gồm phát hành trái phiếu xanh và thu hút vốn đầu tư quốc tế với lãi suất ưu đãi. Cơ chế này được kỳ vọng sẽ tạo ra đòn bẩy mạnh mẽ để thu hút vốn từ các ngân hàng thương mại và doanh nghiệp tư nhân.

Thực tế, ý tưởng thành lập ngân hàng đầu tư xanh tại Việt Nam đã được thảo luận trong nhiều năm qua. Ngân hàng Nhà nước từng đề xuất thành lập GIB (Green Investment Bank) dựa trên kinh nghiệm thành công của UK Green Investment Bank ở Anh và Connecticut Green Bank tại Hoa Kỳ. Những mô hình này đã chứng minh hiệu quả trong việc sử dụng vốn công để thu hút vốn tư nhân vào cơ sở hạ tầng carbon thấp.

Tiềm năng và thách thức trong phát triển tài chính xanh

Số liệu thống kê đến đầu năm 2025 cho thấy đã có gần 60 tổ chức tín dụng (TCTD) tham gia cho vay tín dụng xanh với tổng dư nợ vượt 704.200 tỉ đồng. Con số này phản ánh sự quan tâm ngày càng tăng của hệ thống ngân hàng đối với các dự án bền vững môi trường.

Tuy nhiên, việc hình thành một ngân hàng chuyên biệt về năng lượng vẫn đối mặt với những thách thức đáng kể. TS. Châu Đình Linh từ Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh nhận định rằng nhiều ngân hàng lớn như BIDV, Vietcombank, Agribank và MB đã có đủ năng lực để trở thành đối tác cung cấp vốn cho mô hình NEB nhờ kinh nghiệm vận hành sản phẩm xanh và mạng lưới quan hệ quốc tế.

Tuy nhiên, khung pháp lý về tiêu chí xanh quốc gia (Green Taxonomy) hiện tại vẫn chưa hoàn thiện và thống nhất giữa các cơ quan. Sự thiếu nhất quán này đang cản trở việc tăng trưởng tín dụng xanh và thu hút vốn đầu tư nói chung.

Một thách thức lớn khác là việc Việt Nam chưa có quỹ bảo lãnh rủi ro dành riêng cho các dự án năng lượng xanh. Từ đầu năm 2025, tình trạng EVN ngưng hoặc giảm thanh toán đối với các dự án năng lượng tái tạo theo giá điện cố định (FiT) đã gây lo ngại về tính bảo đảm hợp đồng trong mắt các nhà đầu tư quốc tế.

Vấn đề cơ chế hợp đồng mua bán điện (PPA) dài hạn có bảo lãnh cũng cần được hoàn thiện để tạo môi trường đầu tư minh bạch và tin cậy. Vai trò của Chính phủ và Bộ Tài chính cần được cụ thể hóa trong các lộ trình xây dựng Quỹ bảo lãnh rủi ro và thúc đẩy hoàn thiện các cơ chế chính sách hỗ trợ.

Triển vọng thị trường tài chính xanh và cơ hội đầu tư

Việc thành lập NEB hay các định chế tài chính tương tự được dự báo sẽ tác động tích cực đến thị trường tài chính và năng lượng trong trung và dài hạn. Mô hình ngân hàng chuyên biệt về năng lượng có thể giúp giảm thiểu rủi ro cho các nhà đầu tư, đồng thời tạo ra nguồn vốn ổn định cho các dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn.

Theo phân tích của Tài Chính 247, nhu cầu đầu tư cho nền kinh tế xanh tại Việt Nam lên đến hàng triệu tỉ đồng trong dài hạn, tạo ra cơ hội lớn cho các nhà đầu tư và doanh nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị năng lượng sạch. Việc có một định chế tài chính chuyên biệt sẽ giúp phân bổ rủi ro hiệu quả hơn và thu hút các quỹ đầu tư quốc tế có quy mô lớn.

Đối với thị trường chứng khoán, việc thành lập NEB có thể tạo ra tác động tích cực đến các cổ phiếu trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, xây dựng cơ sở hạ tầng và các công ty cung cấp thiết bị công nghệ xanh. Các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực điện gió, điện mặt trời và công nghệ lưu trữ năng lượng có thể được hưởng lợi trực tiếp từ nguồn vốn ưu đãi và cơ chế bảo lãnh rủi ro.

Tuy nhiên, các nhà đầu tư cần lưu ý rằng quá trình hình thành và vận hành NEB sẽ đòi hỏi thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng về cơ cấu tổ chức, nguồn vốn, quản trị tài chính và cơ chế chính sách. Việc học hỏi kinh nghiệm từ các mô hình thành công như Ngân hàng Tái thiết Đức (KfW), Green Bank của Vương Quốc Anh và định chế tài chính IIF của Indonesia sẽ là yếu tố quan trọng quyết định thành công của mô hình này tại Việt Nam.

Trong bối cảnh cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, việc thành lập các định chế tài chính xanh chuyên biệt không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là yếu tố then chốt để Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế bền vững và thu hút đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực công nghệ cao.

Đề xuất thành lập Ngân hàng Năng lượng quốc gia mở ra cơ hội lớn để Việt Nam huy động nguồn lực tài chính khổng lồ cho chuyển dịch năng lượng. Tuy nhiên, thành công của mô hình này phụ thuộc vào sự phối hợp đồng bộ giữa Chính phủ, doanh nghiệp và các định chế tài chính trong việc hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế bảo lãnh rủi ro. Đây sẽ là bước đi quan trọng định hình tương lai năng lượng xanh và tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế.